Nieuwe politieke dynamiek in de Eerste Kamer: Uitslagen en uitdagingen

02/06/2023 - Afgelopen dinsdag werd de samenstelling van de Eerste Kamer bepaald door de nieuw gekozen Provinciale Statenleden, samen met de kiescolleges van Caribisch Nederland en het - nieuwe! - kiescollege voor niet-ingezetenen. Lees hier in onze eerdere blog hoe die getrapte verkiezingen voor de Senaatsfractie ook alweer in z’n werk gaan.  

De BoerBurgerBeweging (BBB) komt als nieuwe partij met 16 zetels de Eerste Kamer binnen. De partij heeft slechts 8 zetels minder dan de huidige coalitie, die op 24 zetels uitkomt. Daarmee komt Rutte IV maar liefst 14 zetels tekort voor een meerderheid in de Eerste Kamer. Dit betekent dat ze steun moeten zoeken bij oppositiepartijen. Met dat bijltje hebben ze vaker gehakt. Is de situatie nu anders?  

Meest voor de hand liggende meerderheden 

Een samenwerking met de BBB levert direct een meerderheid op in de Eerste Kamer. Dat maakt het wellicht verleidelijk voor het kabinet om zich slechts te hoeven richten op één partij. Als Rutte IV de BBB wil omzeilen, dan kan dat eigenlijk alleen in een samenwerking met de PvdA/Groenlinks fractie. Een andere combinatie, met steun van een ongebruikelijke combinatie van een flink aantal partijen, ligt niet voor de hand.   

Dat maakt dat het kabinet zowel over links als over rechts tot een meerderheid kan komen: 

1. Over rechts: VVD, D66, CDA, ChristenUnie en BBB hebben samen 40 zetels. Echter gaf D66 tijdens de Provinciale Staten campagne aan niet met de BBB te willen samenwerken. In dat geval hebben de drie coalitiepartijen – zonder D66 – nog een andere optie over rechts, bijvoorbeeld met BBB en JA21. Of die route tijdens Rutte IV ingezet zal worden zal een heikele kwestie zijn.
2. Over links: Met VVD, D66, CDA, ChristenUnie, GroenLinks en PvdA kan er een nipte meerderheid van 38 zetels gevormd worden. Eventueel aangevuld met steun van partijen zoals Volt, Partij voor de Dieren of SP.

Dominantie van BBB? 

Mocht Rutte een meerderheid ‘over rechts’ zoeken, dan zal ze in eerste instantie aankloppen bij de BBB, die daarmee potentieel een flinke machtspositie heeft. Het stikstofbeleid is een van de belangrijkste onderwerpen, maar Van der Plas en haar partij zullen ook op andere terreinen – neem pensioenen of asiel - een rol van betekenis willen spelen.  

Echter moet nog worden bezien in hoeverre de BBB – gelet op het gebrek aan politieke ervaring in de fractie – erin zal slagen die dominante positie te verzilveren. Daarnaast zijn er meerdere opties die het kabinet tegen elkaar kan uitspelen, al naar gelang het onderwerp en de gevraagde concessies. De coalitie zal in de praktijk waarschijnlijk per onderwerp proberen om tot een meerderheid in de Eerste Kamer te komen. 

Uitdaging voor kabinetsplannen 

Op 13 juni wordt de nieuwe Eerste Kamer geïnstalleerd en op 27 juni wordt de voorzitter van de Eerste Kamer gekozen. In de maanden erna zal duidelijk worden welke uitdagingen de regering zal tegenkomen bij het behalen van meerderheden voor haar kabinetsplannen.